The Human Zoo (De Mensentuin) – over menselijk gedrag

Holland Doc zond de drie-delige documentaire “The Human Zoo – De Mensentuin” uit in het kader van de week van de sociale experimenten. De experimenten tonen het belang van een eerste indruk en uiterlijk aan. Daarnaast zie je dat je door groepsdruk of het meegaan in een bepaalde situatie niet doet wat je vooraf zou zeggen wat je doet en veel verder gaat dan je vooraf zou denken…

• Zou jij iemand onheus behandelen als je macht had over die persoon?
• Zou jij met iemand trouwen die je zojuist aan het altaar ontmoet?
• Zou jij op verzoek een vreemde elektrocuteren?

Misschien is de documentaire te zien via het digitale televisiekanaal van Holland Doc 24. Ten tijde van het schrijven van dit artikel vond ik twee van de drie delen op YouTube. Doen ze het niet meer? Laat het mij even weten. En natuurlijk ook als Holland Doc de documentaire per ongeluk op de website beschikbaar heeft gemaakt, dan link ik daarheen.

De titel van de documentaire slaat op 12 mensen die in een afgelegen “Big Brother” huis deelnemen aan een sociaal experiment. De begeleiders kijken mee zonder dat de deelnemers dat weten. Daarnaast organiseert men (spel)activiteiten en verandert men kleine dingen zoals het opsplitsen van de groep. De begeleiders geven toelichting op wat er vervolgens gaat gebeuren en gebeurt.

Foto: Begeleider Dr. Phil Zimbardo

Het “Big Brother” huis loopt als een rode draad door de drie delen heen. Daarnaast worden met korte filmpjes op openbare gelegenheden andere kleine experimenten uitgevoerd en toegelicht.

Brief Encounters – de eerste indruk

Het eerste deel geeft de impact van een eerste indruk en uiterlijk weer. Het is vrijwel onmogelijk om deze eerste indruk die zich binnen een seconde na de eerste aanblik vormt te veranderen.

De bewoners van het huis mochten vooraf op basis van foto’s een mening over elkaar uitspreken. Daarnaast was er bij de aankomst één stoel te weinig waardoor één persoon niet lekker in de groep kwam. Die deed vervolgens, tevergeefs, een uitzonderlijke inspanning om in de groep opgenomen te worden.

In een los experiment geeft een personeelsfunctionaris de indruk van een kandidaat weer door aan een knop van een apparaat te draaien met hetzelfde effect. In een ander experiment slepen twee vrouwen zware koffers de stationstrap op waarbij de jonge aantrekkelijke dame drie keer zo snel door onbekenden te hulp wordt geschoten en zelfs geld mag lenen. Het gedrag moet dan wel consistent blijven met het gevormde beeld. Als de jonge dame zich onbeschoft zou gaan gedragen dan verandert dat de zaak zoals een volgend experiment laat zien.

Tenslotte worden leugenaars op video ontmaskerd aan de hand van een zeer korte gezichtsuitdrukking (micro-expressie) die angst uitstraalt.

Following the Herd – de mens als kuddedier

In deel twee komt de kracht van het volgen van de groep (loyaliteit en mee doen) en aangeleerd gedrag aan bod. Het is vrijwel onmogelijk om je hieraan te onttrekken.

De bewoners van het huis worden willekeurig in twee groepen verdeeld: rood (A) en blauw (B). Direct spelen factoren als “The A-Team”, ontstaat een competitieve sfeer en ontbijten de twee groepen apart. Mensen die aanschuiven of contact leggen met het andere team worden daarop hard aangesproken en dreigen buiten de groep te vallen. Al snel neigt een situatie te ontstaan die doet denken aan het “Stanford Prison Experiment” zoals verfilmd in “Das Experiment”.

Losse experimenten laten zien dat mensen het groepsgedrag overnemen, ook als het verkeerd is. Bijvoorbeeld bij een (gesimuleerde) brand in een conferentieruimte allemaal blijven zitten – was het realiteit geweest dan had dat ze dus het leven gekost. Een andere reden waarom mensen blijven zitten is aangeleerd gedrag zoals een daadwerkelijk uitgebrand restaurant liet zien waar mensen immers nog niet hadden afgerekend.

De beelden van een middelbare school en van de openbare ruimte tonen aan dat je altijd (dus ook onbewust) lid bent van een groep en de ongeschreven regels volgt.

Crimes of Obedience – de mens als dictator

Het derde en laatste deel laat macht vs gehoorzaamheid zien. Mensen kunnen geen weerstand (blijven) bieden aan gezag. Door onze opvoeding wordt het volgen van regels een tweede natuur, het maakt het leven gemakkelijker.

Eén van de bewoners van het huis geniet zichtbaar van de macht en behandelt de deelnemers van de andere groep inderdaad onheus. Op de wat langere termijn zie je dat dit wraak uitlokt (“desire to get even”, terugpakken) en ook de winnende groep uiteen laat vallen. De andere groep trekt juist meer naar elkaar toe.

Losse experimenten laten zien dat een acteur in uniform mensen van alles kan laten doen: heen-en-weer springen, tas in een andere hand dragen, een omweg nemen, iemand schokken toedienen). Het uniform helpt mensen, volgens de uitleg van de psychologe, onzekerheid over de juistheid van de situatie te onderdrukken. In dit deel zie je ook willekeurig van de straat geplukte mensen die als getuige bij de bruiloft worden betrokken. Ze spreken op verzoek van de ambtenaar van de burgelijke stand (=autoriteit die een vergissing maakt) de trouwgelofte uit en trouwen dus met de bruid/bruidegom.

Interessant is ook de mevrouw die workshops geeft en de groep verdeelt in mensen met bruine en mensen met blauwe ogen. De eerste groep mag de tweede vernederen en doen allemaal mee en genieten er al snel van. Volgens mevrouw:

• Go along to get along – meedoen om erbij te horen
• Enjoy being at the top

Volgens Dr. Zimbardo zijn we allemaal in staat tot welk criminele gedrag dan ook, zo lang de omstandigheden daar maar naar zijn: “Any deed that any human has ever committed, however horrible, is possible for any of us,-under the right or wrong situational circumstances.”

In het boek De meeste mensen deugen dat in september 2019 is uitgekomen bij De Correspondent haalt Rutger Bregman alle experimenten die “aantonen” dat mensen slecht in de zin hebben onderuit. Bekijk een korte video van Rutger over een ander experiment van Zimbardo: “Het Standford Prison Experiment”.